Human beings have been harnessing the power of water movement for over 2,000 years ever since the ancient Greeks used it to grind grain. Today it is used worldwide as one of the main sources of energy. While some consider it to be clean and renewable, there are significant environmental, economical and social implications to hydropower.
Hydropower is produced when moving water is passed through turbines, usually regulated with dams, which generate electricity. There are no chimney stacks burning dirty fossil fuels into the atmosphere. It’s easy to see why this method of energy creation is very attractive and why many would argue that it is a great alternative to coal and gas. So why is it that a large number of planned hydropower plants across the Balkans has raised so many alarms?
34% of the energy generated in North Macedonia comes from large and small hydropower plants and dams. The country’s recently launched Strategy for Energy Development indicates that hydro has a promising future in the country regardless of which of the three scenarios proposed in the strategy the government will decide to adopt in the coming months. We should expect to see a number of new projects that will consist of almost 1000MW worth of large and small hydropower plants (HPPs). These include plants in Veles, Gradec and Chebren and a 15km tunnel from Tenovo to Kozjak which will be right under a newly constructed gas pipeline.
The new plans for hydropower across the country have been met with a lot of resistance due to the fact that many of these proposed plants encroach or are found on important sites like future Natura 2000 sites, Emerald sites, important plant areas and important bird areas. In fact, activists have managed to stop the construction of two HPPs inside the Mavrovo National Park. What’s more, eyebrows have been raised at the heavy involvement of the cabinet of the ex-Deputy Prime Minister for Economic Affairs, Kocho Angjushev, in the energy sector legislation. Angjushev’s company, Fero Invest, owns approximately 25 small hydro plants, designs HPPs, produces and installs turbines and even provides maintenance to such outfits.
There are 3,000 planned plants across the Balkans from Slovenia down to Greece in the coming years. About a third of these are located in protected areas.
The Balkans; Europe’s ‘Blue Heart’
The Balkans boast some of the most pristine and valuable freshwater systems in Europe. Their beauty, as well as ecological and social importance, is widely recognised and studied. Unfortunately, the planet’s freshwater systems are in trouble and we have lost over 80% of them since the 1970s. About 60% of the EU’s rivers have been found to be in bad shape with very little being done to rectify this. Because of this, 37% of all freshwater fish and 44% of freshwater mollusc species in Europe are classified as threatened with extinction. A report by the European Environment Agency in 2015 confirmed that the largest threat to freshwater ecosystems is the “modification of natural conditions” including the building of hydropower plants and dams. In fact, the presence of dams in the Balkans means that 10% of all of Europe’s freshwater fish are under threat.
Hydropower and the environment
Some of the main concerns surrounding hydropower are the negative effects the plants, dams and reservoirs have on the natural environment. A study by the University of Belgrade’s Faculty of Forestry highlighted how small hydro plants are especially bad news. Multiple small plants have to be built in order to produce even a small amount of energy all the while causing great damage to the surroundings. The study found water passages that are essential for fish migration dried up or blocked by debris, very little water present in the channels, numerous infrastructural illegalities and the presence of heavy machinery which destroys flora and fauna.
Last year, under the Save the Blue Heart of Europe campaign, an Eco-Masterplan was launched aimed at identifying “no-go zones” for the building of hydro projects around the Balkans. More than 80,000 km of rivers were assessed and over 80% of which were identified as no-go zones. These zones were chosen based on four criteria; areas that were found to be in a very good natural condition, areas which are home to any of the 33 threatened and endemic freshwater fish species, areas home to very ecologically important species like mussels and caddisfly, and the presence of wetlands. The latter are areas highly important for a number of reasons such as being biodiversity hotspots, storing, supplying and purifying fresh water, controlling flood and soil erosion, provision and recycling of nutrients, food production, carbon storage vital in minimising the impacts of climate change as well as a large number of recreational activities. Over two-thirds of all wetland areas in Europe have been lost in the past 100 years.
A recent study by the Environment Defense Fund has also found that, in many cases, hydro plants actually emit dangerous amounts of greenhouse gases like carbon dioxide and methane. These gases are released from the decomposing river vegetation found at the bottom of reservoirs where water is stored.
Hydropower and surrounding communities
In July 2019, activists from Albania, Bosnia Herzegovina, Greece, Kosovo, Montenegro, North Macedonia and Serbia came together to organise the Our Rivers - No DAMage protest against the large number of hydropower projects planned throughout the Balkans. These projects have been known to devastate nearby communities and populations and the lack of adequate public consultation prior to their planning further exacerbates the issue. The protests highlighted the social justice issues surrounding these projects such as the loss of arable land, drinking water, irrigation supply, landscape and even the loss of people’s homes. These concerns were also highlighted in the study by the University of Belgrade that found that dried up channels of water led to the depletion of groundwater for nearby springs leaving communities without access to water for agriculture and living.
The bad economics of hydropower
The Strategy of Energy Development of the Republic of North Macedonia states that solar, wind and biomass have a higher potential for renewable energy exploitation than hydropower yet the strategy clearly puts more emphasis on the latter by including it in every possible scenario and by giving it the largest share of projected energy generation. What’s more, with climate change already starting to dry up watercourses needed for hydropower to operate, the investment in this area makes even less sense. In Serbia, small hydropower plants are reporting energy losses of 16%-17% which is significantly more than the 5% maximum energy loss tolerated by EU standards.
Small hydropower plant projects (those of less than 10MW capacity) have been found to be worse for the environment and for the surrounding communities. What’s more, they make even less sense economically. In Germany, 90% of all HPPs are small but only produce 12% of the country’s hydro-powered electricity. This amounts to only 0.5% of Germany’s energy generation. In the WB6 countries, the 390 small plants currently in operation amount to 90% of all hydro plants in the region and only produce 3% of the energy that is generated in the sector.
A recent feasibility study examined whether or not the potential of the planned hydropower projects in the Balkans can also be produced by other renewables like wind, solar and biomass. The study found that the planned hydro projects (92% of which are small HPPs) are not economically viable and will face a number of issues relating to grid connection. Even if all the planned projects were economically feasible, including those to be built on protected areas, it still won’t be enough for the countries to reach their National Renewable Energy Action Plans. On the other hand, solar and wind energy was found to have the energy generation potential of nearly 300TWh/a which is almost double the energy demand of all 7 countries and 5 times the technical potential of hydropower.
Countless studies and research has shown that, despite its initial appeal of being a clean source of energy, hydropower has significant environmental, social and economic implications. Regardless of this, there are plans for a lot more of it in the Balkans, including North Macedonia. It would seem that the only reason for this push for such projects is simply to satisfy the needs of investors and big business despite the fact that better alternatives for the people and the environment are available.
Sources
Вистинската цена на хидроенергијата
Човечките суштества ја користат моќта на движењето на водата повеќе од 2.000 години уште откако античките Грци ја користеле истата за мелење на жито. Денес хидроенергијата се користи ширум светот како еден од главните извори на енергија. Додека некои сметаат дека е чиста и обновлива, процесот на добивање на хидроенергија има значителни влијанија врз животната средина, економијата и општественото живеење.
Хидроенергијата се произведува кога водата што се движи се пренесува низ турбините, обично регулирани со брани, кои произведуваат електрична енергија. Нема оџаци што горат валкани фосилни горива во атмосферата. Лесно е да се види зошто овој метод на создавање енергија е многу привлечен и зошто многумина би рекле дека е одлична алтернатива за јаглен и гас. Па, зошто тогаш големиот број на планирани хидроцентрали ширум Балканот се среќаваат со толкав отпор?
34% од енергијата произведена во Северна Македонија доаѓа од големи и мали хидроцентрали и брани. Неодамна усвоената Стратегијата за развој на енергетиката во земјата укажува на тоа дека хидроцентрализацијата има перспективна иднина во земјата без оглед на кое од трите сценарија предложени во стратегијата ќе одбере да го следи владата во текот на годинава. Можеме да очекуваме голем број на нови проекти што ќе се состојат од големи и мали хидроелектрани (ХЕ) во вредност од скоро 1000MW. Истите вклучуваат постројки во Велес, Градец и Чебрен и 15км долг тунел од Теново до Козјак што е планиран веднаш под новоизградениот гасовод.
Новите планови за хидроенергија низ целата земја беа пречекани со голем отпор заради фактот што многу од овие предложени постројки навлегуваат или се наоѓаат во екосистеми како што се идни „Натура 2000“ локации, „Емералд“ места, важни екосистеми за разновидна флора и важни екосистеми за птици. Активистите успеаја да ја запрат изградбата на две хидроцентрали во националниот парк Маврово, но се уште постојат многу грижи околу градењето на енергетските политики во земјата. Вклученоста на кабинетот на екс-вицепремиерот за економски прашања Кочо Анѓушев во законодавството за енергетскиот сектор отвори многу прашања. Компанијата Фероинвест во сопственост на Анѓушев, поседува приближно 25 мали хидроцентрали, дизајнира хидроелектрани, произведува и инсталира турбини, па дури и обезбедува одржување на ваквите објекти.
Планирани се 3.000 постројки на Балканот од Словенија до Грција во наредните години. Околу една третина од нив се наоѓаат во заштитени подрачја.
Балканот: „Сино срце“ на Европа
Балканот може да се пофали со едни од најпознатите беспрекорно чисти слатководни системи во Европа. Нивната убавина, како и еколошката и социјалната вредност се широко признати и проучувани. За жал, системите на слатководни води на планетата се во неволја; од 1970-тите имаме изгубено над 80% од нив. Откриено е дека околу 60% од реките во Европската Унија се во лоша состојба и многу малку се прави за да се спречи понатамошно влошување. Поради ова, 37% од сите слатководни риби и 44% од видови на слатководни мекотели во Европа се класифицирани како загрозени од истребување. Во извештајот на Европската агенција за животна средина во 2015 година се потврдува дека најголемата закана за екосистемите на слатководни води е „модификација на природните услови“, вклучително и изградбата на хидроцентрали и брани. Всушност, присуството на брани на Балканот значи дека 10% од цела слатководна риба во Европа е загрозена.
Хидроенергија и животната средина
Неколку од главните грижи околу хидроенергијата се негативните ефекти од централите, браните и резервоарите врз природното опкружување. Студијата на Шумарскиот факултет на Универзитетот во Белград истакна дека малите хидроцентрали се особено штетни по животната средина. Со цел да се произведе дури и мала количина на енергија мора да се изградат многу мали постројки, а притоа се предизвикува голема штета на околината. Студијата откри дека многу водотеци кои се од суштинско значење за миграција на различни видови на риби се или исушени или блокирани од остатоци од дрвја и растенија, има се’ помалку вода во нив, но постојат и бројни инфраструктурни нелегалности и присуство на тешка машинерија што ги уништуваат флората и фауната во овие водни канали.
Минатата година, во рамките на кампањата „Зачувај го синото срце на Европа“, беше лансиран Еко-Мастерплан, чија цел е да се идентификуваат „забранети зони“ за изградба на хидро проекти на Балканот. Анализирани беа повеќе од 80.000км реки и над 80% од нив беа идентификувани како забранети зони. Овие зони беа избрани врз основа на четири критериуми: области за кои е утврдено дека се во многу добра природна состојба, области што се дом на било кој од 33-те загрозени и ендемични слатководни видови на риби, области каде што живеат многу еколошки важни видови како школки и водни молци и области со мочуришта. Мочуришните области се многу важни од повеќе причини. Тие се жаришта за биолошка разновидност, складирање, снабдување и прочистување на свежа вода, контрола на ерозијата на поплавите и почвата, обезбедување и рециклирање на хранливи материи, производство на храна, складирање на јаглерод од витално значење за минимизирање на влијанијата од климатските промени како и голем број на рекреативни активности. Над две третини од сите мочуришта во Европа исчезнаа во изминатите 100 години.
Една неодамнешна студија на Фондот за одбрана на животната средина (Environment Defense Fund) исто така откри дека во многу случаи, хидроцентралите испуштаат опасни количини на стакленички гасови како јаглерод диоксид и метан. Овие гасови се ослободуваат од распаѓање на речната вегетацијата што се наоѓа на дното на резервоарите каде што се чува водата.
Хидроенергија и околните заедници
Во јули 2019 година, активисти од Албанија, Босна и Херцеговина, Грција, Косово, Црна Гора, Северна Македонија и Србија се собраа да го организираат протестот „Нашите реки“ - без ХЕ (Our Rivers - No DAMage) против големиот број хидроенергетски проекти планирани низ целиот Балкан. За овие проекти е познато дека ги уништуваат околните заедници и населението, и недостатокот на соодветни јавни консултации особено со најзасегнатите заедници пред нивното планирање дополнително го влошува проблемот. Протестите ги потенцираа прашањата за социјална правда околу овие проекти, како што се губење на обработливо земјиште, вода за пиење, снабдување со наводнување, пејзаж, па дури и губење на домовите на луѓето. Овие грижи беа истакнати и во студијата од Универзитетот во Белград која исто така покажа дека исушените водни канали доведуваат до осиромашување на подземните води за околните извори што ги оставаат заедниците без пристап до вода за земјоделство и достоинствено живеење.
Лошата економија на хидроенергијата
Во Стратегијата за развој на енергетиката на Република Северна Македонија се наведува дека сончевата, ветерната и биомасата имаат поголем потенцијал за експлоатација на обновливите извори на енергија отколку хидроенергијата. Сепак, стратегијата јасно става поголем акцент на хидроенергијата со вклучување на истата во секое можно сценарио и тоа со најголем удел во проектираното производство на енергија. Освен тоа, водотеците што се потребни за хидроенергија веќе започнаа да се сушат заради климатската криза, па така, инвестирањето во оваа област има уште помалку економска смисла. Во Србија, малите хидроцентрали известуваат за загуби на енергија од 16% -17%, што е значително повеќе од максималната загуба на енергија од 5% толерирана според ЕУ стандардите.
Проектите за мали хидроцентрали (оние со помал капацитет од 10 мегавати) се покажуваат многу полоши за животната средина и за околните заедници од општото верување. Тие исто така немаат никаква економска смисла. Во Германија, 90% од сите ХЕ се мали, но произведуваат само 12% од хидроенергијата на земјата. Ова изнесува само 0,5% од производството на енергија во Германија. Во земјите од Западен Балкан 390-те мали постројки кои моментно работат, изнесуваат 90% од сите хидроцентрали во регионот и произведуваат само 3% од енергијата што се создава во овој сектор.
Една неодамнешна студија за изводливост го има испитано потенцијалот на планираните хидроенергетски проекти на Балканот и дали истиот може да биде произведен од други обновливи извори на енергија како ветер, соларна енергија и биомаса. Студијата покажа дека планираните хидро-проекти (од кои 92% се мали ХЕ) не се економски одржливи и ќе се соочат со голем број проблеми поврзани со поврзувањето на мрежа. Дури и ако сите планирани проекти се економски изводливи, вклучувајќи ги и оние што треба да се градат во заштитени подрачја, сепак нема да биде доволно за земјите да ги достигнат своите Национални акциони планови за обновлива енергија. Од друга страна, беше откриено дека сончевата и ветерната енергија имаат потенцијал за производство на енергија од речиси 300TWh/a, што е речиси двојно повеќе од побарувачката на енергија од сите 7 земји и 5 пати повеќе од техничкиот потенцијал на хидроенергијата.
Многубројни студии и истражувања покажуваат дека и покрај првичното верување дека е „чист извор на енергија”, хидроенергијата има значителни влијанија врз животната средина, но и големи социјални и економски негативни ефекти. Без оглед на ова, постојат големи планови за се’ повеќе хидроенергија на Балканот, вклучително и во Северна Македонија. Се чини дека единствената причина за инсистирањето на вакви проекти е единствено да се задоволат потребите на инвеститорите и големиот бизнис и покрај фактот дека се достапни подобри алтернативи за луѓето и околината.
Извори: